Marco Borsato-rechter: ‘Je verspreidt enorme leugens, hartverscheurend’

Discussie rond rechter Heleen den Haan: hoe mediakritiek, sociale media-activiteit en een tweet over de zaak-Borsato tot debat leidden

De afgelopen weken is er veel aandacht geweest voor rechter Heleen den Haan, een van de leden van de rechtbank die een rol speelde in de zaak tegen Marco Borsato. Hoewel haar werk in de rechtszaal strikt juridisch is, ontstond er ondertussen veel debat over haar persoonlijke uitlatingen op sociale media. Niet vanwege de strafzaak zelf, maar vooral door haar opmerkingen en gedeelde berichten over berichtgeving rondom transgendergerelateerde thema’s. Deze combinatie – een bekende rechtszaak en een actieve rechter op X – zorgde ervoor dat de discussie snel groot werd.

Een rechter die normaal nooit iets plaatst, maar nu opvallend actief was

Tussen de eerste zittingsdagen eind oktober en de dag van het vonnis begin december was Den Haan regelmatig te vinden op X. Op haar eigen account plaatste zij nauwelijks berichten met een persoonlijke onderbouwing; ze deelde vooral retweets van anderen. Een terugkerend thema daarin was kritiek op hoe media berichten over transgenderkwesties. Daarbij verwees ze ook naar discussies die binnen de LGBTQ-gemeenschap spelen.

Een opvallend element in haar retweets was de wens om de afkorting LGBTQ te beperken tot ‘LGB’, dus lesbisch, gay en biseksueel. Den Haan schreef daarbij dat zij als lesbische vrouw niet onder dezelfde noemer geplaatst wil worden als transgender personen en mensen die zich anders identificeren binnen het genderdomein. Het is bekend dat haar vrouw, Bev Jackson, medeoprichter is van de Britse organisatie LGB Alliance, een belangenvereniging die zich richt op LGB-rechten en regelmatig kritisch is op transgenderbeleid.

Kritiek op Nederlandse en internationale media

Op 6 november deelde Den Haan een bericht dat veel bekijks trok. In de desbetreffende tweet werd gesteld dat Nederlandse media zoals de Volkskrant, NRC Handelsblad en NOS onvoldoende neutraal zouden berichten over gendergerelateerde thema’s. Er werd gevraagd om verhalen over mensen die terugkomen op hun transitie, kritische psychologen en situaties waarin vrouwenrechten onder druk zouden staan. De boodschap was duidelijk: volgens de auteur moeten media evenwichtiger zijn.

Kort vóór de zitting van 4 december retweette Den Haan opnieuw een bericht van iemand die zelf spijt zei te hebben van diens transitie. Dat leidde tot discussies over de vraag of een rechter deze thema’s wel zo zichtbaar moet bespreken tijdens een lopende rechtszaak – al ging het onderwerp inhoudelijk niet over de zaak-Borsato.

Wat zeggen de cijfers eigenlijk?

De roep om meer aandacht voor mensen die spijt hebben van hun transitie, staat in contrast met de beschikbare cijfers. Volgens de grote U.S. Transgender Survey uit 2015 blijkt dat ongeveer 0,5% van mensen die een transitie beginnen uiteindelijk concludeert dat dit niet passend was. Verder stopt circa 8% tijdelijk met hun traject, vaak door externe factoren zoals maatschappelijke druk, discriminatie op werk of een moeilijke thuissituatie. Veruit het grootste deel daarvan hervat de transitie later weer.

Daarnaast laat internationaal onderzoek zien dat spijt na operatieve ingrepen onder trans personen minder dan 1% bedraagt. In de meeste gevallen heeft die spijt te maken met medische complicaties, niet met twijfel aan de eigen identiteit. Omdat slechts een klein deel van trans personen operaties ondergaat, komt blijvende spijt in de totale groep neer op een fractie van een procent. Grote meta-analyses tonen aan dat deze spijtpercentages zelfs lager liggen dan bij veel andere medische ingrepen zoals oogcorrecties of plastisch-chirurgische operaties.

Kritische retweets over BBC-berichtgeving

Op 10 november richtte Den Haan haar aandacht op internationale media. Ze deelde berichten over het vertrek van BBC-directeur Tim Davie. Volgens de tweet die zij retweette zouden media zoals RTL Nieuws en NOS onvoldoende laten zien dat er volgens de auteur breder ongenoegen bestond over de vermeende vermenging van activisme en journalistiek. Daarmee, zo stelde de retweet, zou het beeld ontstaan dat Davie uitsluitend vertrok door een documentaire over de bestorming van het Capitool, terwijl volgens de schrijver andere factoren meespeelden.

Later die avond retweette Den Haan ook een bericht van psycholoog Roelien den Ouden, bekend om haar kritische houding tegenover genderbevestigende zorg. In dat bericht werd de talkshow van Jinek genoemd. Volgens de auteur miste de uitzending belangrijke informatie en zou de BBC jarenlang selectief bericht hebben over thema’s rondom gender en vrouwenrechten.

7 oktober en de teleurstelling richting een VN-expert

Een ander moment dat veel aandacht trok, was een reactie van Den Haan op een bericht van Reem Alsalem, een genderexpert en sinds 2021 rapporteur voor de Verenigde Naties. Alsalem schreef dat er volgens haar geen onafhankelijk bewijs zou bestaan dat bepaalde misdrijven op 7 oktober plaatsvonden en dat inwoners van Gaza dergelijke daden niet zouden hebben toegejuicht.

Den Haan reageerde fel en noemde Alsalem een teleurstelling. Ze schreef dat zij en anderen tegen haar hadden opgekeken en dat het pijn deed om haar volgens Den Haan onjuiste informatie te zien verspreiden. Deze reactie werd veel gedeeld en leidde tot een nieuwe ronde vragen over de zichtbaarheid van rechters op sociale media.

De tweet over de zaak-Borsato die voor ophef zorgde

Het meest besproken moment was echter haar reactie op de eerste zittingsdag van de zaak-Borsato. Toen een verslaggever van De Telegraaf meldde dat de aangeefster geen schadevergoeding eiste, vroeg een volger of dat later alsnog kon. De journalist antwoordde dat dit niet mogelijk was. Daarop reageerde Den Haan dat dit wel zou kunnen, maar dan via een civiele procedure.

Hoewel de boodschap juridisch gezien juist was, ontstond er onmiddellijk ophef. Veel mensen vonden het ongewenst dat een rechter die in de zaak betrokken is, reageert op een vraag daarover op haar persoonlijke account. De discussie ging niet over de inhoud van haar uitleg, maar over het principe: rechters horen zich niet publiekelijk uit te laten over zaken die zij behandelen.

De rechtbank grijpt in: account op privé en een verklaring

Nadat de tweets breed werden gedeeld, zette Den Haan haar account op privé en verwijderde zij diverse berichten. De rechtbank gaf vervolgens een schriftelijke verklaring uit. Daarin stond dat Den Haan zich niet inhoudelijk had gemengd in het proces, maar dat de tweet desalniettemin onwenselijk was. De rechtbank onderstreepte dat rechters zich in het openbaar niet uitlaten over eigen zaken, om iedere schijn van beïnvloeding te vermijden.

Een woordvoerder legde uit dat rechters als privépersoon een mening mogen hebben, maar dat deze geen rol speelt in de rechtszaal. “Een rechter kijkt puur naar feiten, wetgeving en omstandigheden,” aldus de verklaring. Wat een rechter privé denkt, mag nooit invloed hebben op een uitspraak.

Een bredere discussie: hoe ver reikt de vrijheid van een rechter op sociale media?

De situatie rond Den Haan heeft een breder maatschappelijk debat aangewakkerd. Hoeveel vrijheid mag een rechter hebben om persoonlijke meningen te delen? Is het verstandig om actief te zijn op sociale media tijdens een lopende rechtszaak? En in hoeverre moeten rechters – net als politici of journalisten – rekening houden met de impact van hun online zichtbaarheid?

In dit geval draaide de ophef niet om de inhoudelijke behandeling van de zaak-Borsato, maar om de vraag of publieke uitingen buiten die zaak tot verwarring kunnen leiden. Veel mensen maken immers geen onderscheid tussen de rechter als privépersoon en de rechter in toga. De situatie laat zien dat transparantie belangrijk is, maar ook dat terughoudendheid nodig blijft in een tijd waarin online berichten razendsnel worden verspreid.